In het bouw-en aannemingsrecht wordt men regelmatig geconfronteerd met bouwtechnische gebreken door aannemers en onderaannemers. Er bestaan verschillende tijdelijke en definitieve sancties om daaraan tegemoet te gekomen. ENAC (exceptio non adempleti contractus) en de buitengerechtelijke vervanging zijn er twee van. In een casus waarin ik optrad voor een failliete onderaannemer paste de rechtbank dit feilloos toe.
Casus
Eind december 2020 werd ik aangesteld als curator van een vloerder. Het bleekt dat de failliete vloerder, reeds voor het faillissement een procedure had opgestart ter invordering van twee facturen voor een bedrag van in totaal € 7.428,00, voor werken in onderaanneming.
De aannemer had de facturen echter niet betaald omwille van gebreken in de uitvoering door de failliete vloerder.
De vloerder betwistte dus.
Bij een aanstelling als curator dient steeds een beslissing te worden gemaakt wat moet gebeuren met hangende procedures. Gezien in de meeste faillissementen hangende procedures ‘passiefprocedures’ zijn, dit betekent waarbij een tegenpartij iets vordert van de gefailleerde, worden deze procedures meestal niet verdergezet.
In dit geval meende ik, na een eerste nazicht van de stukken, dat er een redelijke kans bestond dat de zaak winnend kon worden afgesloten, hetgeen zou zorgen voor een aangroei van het actief waarmee de schuldeisers kunnen worden terugbetaald.
Standpunten van de partijen
De tegenpartij verweerde zich voornamelijk door te stellen dat de werken uitgevoerd door de gefailleerde gebrekkig zouden zijn geweest. Om die reden zouden de facturen niet worden betaald en werd er zelfs een tegenvordering ingesteld voor een bedrag van € 57.080,00.
Ik was van oordeel dat de gefailleerde gerechtigd was de geleverde prestaties te factureren en dat de tegenvordering ongegrond was. Er lagen immers geen tegensprekelijke vaststellingen van de gebrekkig uitgevoerde werken voor, evenmin lag er enig bewijs voor van het gevorderde bedrag van maar méér dan € 50.000,00.
Beoordeling door de rechtbank
Inzake de door de verwerende partij opgeworpen contractuele wanprestatie van de gefailleerde stelde de rechtbank dat dit in beginsel niet tot gevolg heeft dat de geleverde prestaties niet dienen te worden vergoed. Verwerende partij heeft zich beroepen op de exceptie van niet-uitvoering, ook wel ENAC genoemd, die de partij de mogelijkheid geeft de uitvoering van de eigen verbintenissen op te schorten tot op het ogenblik dat de medecontractant zijn verbintenissen uitvoert of aanbiedt uit te voeren. Dit betreft echter een tijdelijke exceptie en kan geenszins worden gebruikt om te stellen dat de openstaande factuur voor geleverde prestaties in het geheel niet verschuldigd is.
De hoofdvordering werd dus gegrond verklaard en de verwerende partij werd veroordeeld tot het betalen van een bedrag van € 7.428,00.
Met betrekking tot de tegenvordering paste de rechtbank de principes van de buitengerechtelijke vervanging toe. In geval van niet-nakoming van een contractuele verbintenis heeft de schuldeiser, indien de prestatie zich hiertoe leent, het recht zich door de rechter te laten machtigen om de verbintenis te laten uitvoeren door een derde op kosten van de schuldenaar. In uitzonderlijke gevallen, zoals bij hoogdringendheid, kan de schuldenaar hiertoe overgaan zonder rechterlijke machtiging op eigen kosten en op eigen risico en deze kosten verhalen op de schuldenaar, waarbij zijn handelswijze achteraf kan worden getoetst door de rechter.
De redelijke belangen van de schuldenaar moeten in acht genomen worden. Dit vereist :
- een vruchteloos gebleven ingebrekestelling na toekenning van een redelijke uitvoeringstermijn;
- een redelijke organisatie van tegenspraak om de rechten van verdediging van de schuldenaar te vrijwaren;
- een kennisgeving van de vervanging.
Toegepast op de casus oordeelde de rechtbank dat niet was voldaan aan de voorwaarden om de gefailleerde buitengerechtelijk te vervangen.
De gefailleerde werd niet in gebreke gesteld en uitdrukkelijk aangemaand om zijn prestaties af te werken en/of op te lossen. Er was ook geen tegensprekelijke staat van de werken. De rechtbank achtte tenslotte ook het causaal verband tussen de beweerdelijke contractuele wanprestatie én de gevorderde schade niet bewezen.
De tegenvordering werd dus ongegrond verklaard.
Moraal van het verhaal
Indien u wenst contractuele sanctiemechanismes toe te passen dient altijd goed te worden nagegaan of aan alle voorwaarden is voldaan. In het bijzonder inzake de ENAC dient in het achterhoofd te worden gehouden dat dit slechts een tijdelijke exceptie betreft. Indien de wanpresterende schuldenaar uiteindelijk overgaat tot uitvoering van zijn verbintenissen, dient deze te worden betaald.
Meer over de ENAC
De exceptie van niet-uitvoering, ook bekend als de Latijnse exceptio non adimpleti contractus, is een tijdelijk vermeermiddel dat in wederkerige overeenkomsten of rechtsverhoudingen aan de schuldeiser van een tegenprestatie die op schuldige wijze niet is uitgevoerd, het recht verleent om zonder voorafgaandelijke rechterlijke machtiging, zijn verbintenissen op te schorten totdat de wederpartij haar verbintenissen nakomt.
Deze rechtsfiguur is in eerste instantie een tijdelijk verweermiddel. Indien de ENAC succesvol wordt ingeroepen, heeft dit niet tot gevolg dat de schuldeiser van zijn verbintenissen wordt bevrijd, het verleent hem enkel het recht om de door hem aangegane verbintenissen op te schorten. Deze opschorting neemt een einde wanneer de wederpartij haar verbintenissen nakomt of aanbiedt deze na te komen.
De exceptie van niet-uitvoering is grotendeels ongeschreven recht, niettegenstaande dat er in het Burgerlijk Wetboek toch een aantal wetbepalingen zijn die een toepassing vormen van deze rechtsfiguur.
De voorwaarden voor een succesvolle toepassing van de exceptie van niet-uitvoering zijn :
- een wederkerige overeenkomst of rechtsverhouding.
- een zekere en opeisbare schuldvordering.
- een aan de tegenpartij toerekenbare wanprestatie.
- aanwending te goeder trouw.
- voorafgaande kennisgeving.
Tenslotte is het mogelijk om, in de meeste gevallen, de exceptie van niet-uitvoering contractueel te bevestigen, beperken, uitsluiten of uitbreiden.
Hebt u vragen over het de exceptie van niet-uitvoering? Wenst u dit op te nemen in uw contractuele documenten? Of wenst u uw rechten uit te oefenen? Dan kan u mij contacteren!
